Profesor Ireneusz Roszkowski - twórca współczesnej polskiej ginekologii i położnictwa, humanista, prekursor medycyny prenatalnej, przyjaciel położnych

wtorek, 21 wrzesień 2021

Ireneusz Roszkowski (ur. 24 marca 1909 w Łapach, zm. 21 kwietnia 1996 w Warszawie) – polski profesor, twórca współczesnej polskiej ginekologii i położnictwa, humanista, prekursor medycyny prenatalnej, przyjaciel położnych.

Wczesne lata i edukacja

Urodził się 24 marca 1909, w Łapach na ziemi białostockiej, w rodzinie o patriotycznych tradycjach szlacheckich, pieczętującej się herbem Ogończyk, jako najstarszy syn Franciszka i Natalii z Wnorowskich. Miał trzech braci: Kazimierza, Stanisława i Józefa i trzy siostry: Jadwigę, Reginę i Hannę. Jego dziadkowie ze strony matki czynnie brali udział w powstaniu styczniowym, obaj zostali wywiezieni na Syberię, nie wrócili. Brat dziadka Jan, także powstaniec, uciekł z flisakami do Gdańska i dalej do Stanów Zjednoczonych. W rodzinie dominowała potrzeba kształcenia, rozwoju, pracy i wzajemnej pomocy.

W 1928 ukończył Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki w Łomży. Aktywnie udzielał się w pracach drużyny harcerskiej. Już wtedy dał o sobie znać Jego talent organizatorski. W późniejszych latach, wielokrotnie podkreślał znaczenie harcerstwa w edukacji młodego człowieka. Przez kilka lat pobytu w gimnazjum, z wielką pasją uprawiał szermierkę.

Rozpoczął studia na Uniwersytecie Warszawskim na Wydziale Prawa, po zaliczonym pierwszym roku przeniósł się na Wydział Lekarski UW. Studia ukończył w 1935 r. W czasie studiów miał zajęcia z wybitnymi lekarzami, takimi jak profesorowie Mściwój Semerau-Siemianowski, Witold Orłowski, Adam Czyżewicz, Tadeusz Butkiewicz, Henryk Gromadzki i Roman Welman. Podczas studiów musiał utrzymywać się sam, pracując jako laborant u prof. Serkowskiego. Brał czynny udział w życiu studenckim. Jako pierwszy kierownik budowy Domu Medyka na ul. Oczki w Warszawie, organizował z grupą kolegów bale, pokazy filmów, w celu uzyskania funduszy na budowę. Pracował w każdej wolnej chwili, w oddziale kardiologicznym, u profesora (wówczas docenta) Mściwoja Semerau-Siemianowskiego.

Kariera

Po zakończeniu studiów, 30 kwietnia 1935, odbył roczną praktykę szpitalną oraz przeszkolenie w zakresie ratownictwa i obrony przeciwgazowej w Szkole Podchorążych Rezerwy Sanitarnych w Warszawie. Po odbyciu ćwiczeń wojskowych został awansowany do stopnia podporucznika rezerwy służb sanitarnych, z przydziałem do kadry oficerów 1 Szpitala Okręgowego w Warszawie.

W latach 1936–1937 pracował w Zakładzie Ginekologiczno-Położniczym św. Zofii. Od roku 1937 związał się ze Szpitalem Przemienienia Pańskiego.

We wrześniu 1939 został powołany do wojska, z przydziałem do Armii „Poznań”, jako kierownik pracowni chemiczno-bakteriologicznej szpitala polowego nr 202. Pod Kutnem, pociąg sanitarny, w którym mieścił się szpital polowy, został zbombardowany, a w Sennikach podczas bitwy nad Bzurą, dr I. Roszkowski został ranny, 18 września 1939 wzięty do niewoli. Dnia 15 października 1939, dzięki pomocy swego stryja Wacława Roszkowskiego i przyjaciela mec. Jerzego Niżałowskiego, uciekł z obozu jenieckiego i wrócił do Warszawy.

Po powrocie do Warszawy, wrócił do Szpitala Przemienienia Pańskiego, tam mieszkał i pracował całą okupację. W latach 1939–1942 w oddziale położniczo-ginekologicznym, następnie w latach 1942–1944 w oddziale chirurgii u doc. T. Budkiewicza.

W latach 1944–1945 był jednym z inicjatorów i organizatorów nauczania studentów medycyny na Boremlowie, które po zakończeniu działań wojennych przekształciło się w struktury wydziału lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego.

W latach 1944–1946 pracował w Klinice Położniczo-Ginekologicznej w Warszawie, u prof. Adama Czyżewicza, a następnie w latach 1946–1951 przeniósł się do Gdańska i tu był adiunktem, a następnie docentem, w Klinice Położniczo-Ginekologicznej Akademii Medycznej u prof. Henryka Gromadzkiego.

Pracę doktorską pt. „Obraz morfologiczny krwi w zakażeniach połogowych i jego znaczenie dla określenia ciężkości schorzenia i rokowania” obronił w 1946 (PAU 1945, nr.10,291), praca habilitacyjna pt. „Tarczyca w mechanizmie jajeczkowania”, przedstawiona i obroniona 8 lipca 1947, przed Radą Wydziału Lekarskiego Akademii Lekarskiej w Gdańsku („Ginekologia Polska” 1948 nr 4), profesor nadzwyczajny – 1953, profesor zwyczajny – 1976.

W latach 1951–1955 był kierownikiem Kliniki Położnictwa i Ginekologii Akademii Medycznej w Poznaniu przy ul. Polnej. Prof.Ireneusz Roszkowski, w krótkim czasie wprowadził, w Poznaniu, po raz pierwszy w Polsce, „zebrania urazowe”, omawiające przypadki powikłanych porodów. Wysoka śmiertelność okołoporodowa wynikała, między innymi z tego, że nie było przeprowadzanej analizy zgonów, nie wykonywano wówczas sekcji płodów i noworodków. Zmiany konieczne do poprawy prowadzenia opieki nad kobietą ciężarną i rodzącą zostały wprowadzone przez prof. Ireneusza Roszkowskiego, jako specjalistę krajowego, na I Naradzie Krajowej Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w 1953. Wygłosił je w referacie głównym: „Metody walki o obniżenie śmiertelności okołoporodowej”. Od tamtej pory, przeprowadzano analizę przyczyn zgonów płodów i noworodków w zespole obejmującym położników, neonatologów, patomorfologów, bakteriologów, immunologów, neuropatologów, biochemików i innych dyscyplin, w zależności od określonych sytuacji klinicznych. Umieralność okołoporodowa zmniejszona została siedmiokrotnie.

Nowością były pierwsze w Polsce Oddziały Patologii Ciąży, zorganizowanie przez prof. I. Roszkowskiego, najpierw w Gdańsku potem w Poznaniu, a następnie największy w Polsce Oddział w Warszawie w Klinice przy ul. Karowej.

W latach 1955-1979, przez 24 lata, do przejścia na emeryturę, prof. Ireneusz Roszkowski był kierownikiem II Kliniki Położnictwa i Ginekologii Akademii Medycznej w Warszawie przy ul. Karowej. Powstała jedna z najnowocześniejszych Klinik w Polsce, która swoją działalnością kliniczną i naukową stała się wzorem dla innych placówek. Powstały i rozwinęły się liczne pracownie, mające często charakter interdyscyplinarny, a niektóre, jak Pracownia Embriologii Doświadczalnej czy Pracownia Seksuologii Doświadczalnej były unikatowymi jednostkami na skalę światową.

W latach 1955-1957 w warszawskiej Klinice przy Karowej nie zanotowano ani jednego zgonu matki w związku z ciążą i porodem (na 10 319 porodów).

Profesor Ireneusz Roszkowski był świetnym operatorem. Dokonał wielu własnych modyfikacji metod operacyjnych w obrębie narządu rodnego.

Jeszcze w czasie pracy w gdańskiej klinice opracował własną, oryginalną technikę operacyjną rozszerzonego usunięcia macicy z powodu raka szyjki macicy, łącząc ideę operacji opisanej przez Latzko i Tausiga. Operacja ta weszła do historii jak operacja sposobem Latzko-Tausig-Roszkowski (LTR), miała na celu wycięcie jak najrozleglejszego bloku łączno-tkankowo-chłonnego, więzadeł głównych i krzyżowych w obrębie miednicy małej i przypochwia wraz z górną połową pochwy. Operacja ta była czwartą na świecie metodą rozszerzonego usunięcia macicy, a pierwszą w Polsce. Szczegółowy opis tej metody operacyjnej został przedstawiony na XI Zjeździe Gin.Pol. i opublikowana w „Ginekologii Polskiej” 1952 nr 2.
Opracował oryginalną metodę leczenia operacyjnego wysiłkowego nietrzymania moczu, polegającą na założeniu dwóch szwów krzyżowych pod cewkę moczową (tzw. operatio crutiata).
Ponadto opracował własną metodę operacji wyłuszczania mięśniaków macicy.
Opracował rozszerzenie wskazań do zachowawczego postępowania przy guzach macicy i jajnika. Ten sposób postępowania zapobiegł niepotrzebnym usunięciom jajników u młodych kobiet.

W 1959, w Klinice na Karowej, po raz pierwszy w Polsce, został użyty próżniociąg położniczy.
Pierwszy raz została zastosowana technika mrożenia w leczeniu nadżerki tarczy części pochwowej szyjki macicy.
Została wprowadzona, jako jedna z pierwszych w Polsce, na początku lat sześćdziesiątych ub. wieku, metoda badania kolposkopowego tarczy części pochwowej, u pacjentek zagrożonych rozwojem raka szyjki macicy.
W roku 1965, odbyły się, pierwsze w Polsce, badania pacjentek przy użyciu aparatów USG, zarówno położnicze, jak i ginekologiczne.
Zastosowano po raz pierwszy w kraju, polikardiograf (badanie czynności serca płodu).
W tej Klinice, również po raz pierwszy w Polsce, został zorganizowany system „rooming in” (matka razem z dzieckiem) w Oddziale Położniczym.
Powstała pierwsza w Warszawie Pracownia Patomorfologii Ginekologicznej oraz Pracownia Cytogenetyczna.
Był pierwszym inicjatorem i organizatorem „szkół matek” w Polsce (650 w 1954), które w następnych latach uległy ewolucji w „Szkoły Rodzenia”.
Opracował w latach 50. XX wieku, specjalne karty – partogramy, na których odnotowuje się wszystkie parametry zachodzące w czasie porodu. Karta ta rozpowszechniła się w całej Polsce i stanowi trwały dorobek w polskim położnictwie.

Ireneusz Roszkowski stworzył w Klinice przy ul. Karowej, główny ośrodek nauczania zawodu położnej w Warszawie. Przyczynił się do powstania Sekcji Położnych przy Polskim Towarzystwie Ginekologicznym. Poprzez Sekcję Położnych zrealizowano wiele tematów związanych z zawodem położnej, podnoszenie kwalifikacji zawodowych, poprawienie struktury organizacyjnej zawodu.

W 1995 Warszawskiej Szkole Położnych nadane zostało imię Profesora Ireneusza Roszkowskiego. Było to wielkie wydarzenie tym bardziej, że patron Szkoły był obecny na tej uroczystości.

W latach 1968-1979 prof. Roszkowski wiele czasu poświęcił badaniom przyczyn powstawania niektórych wad wrodzonych, szczególnie chodziło o wolne aminokwasy w osoczu krwi matek, a później także obojga rodziców dzieci, które urodziły się z wadami wrodzonymi.

Wykształcił i wychował liczną grupę lekarzy specjalistów, naukowców i wartościowych nauczycieli akademickich zarówno w Poznaniu, jak i w Warszawie. Habilitował 18 docentów, doktoryzował 30 lekarzy, recenzował 22 prace habilitacyjne, napisał 6 recenzji na profesora nadzwyczajnego i zwyczajnego. Pod jego kierunkiem, jego asystenci ogłosili drukiem ponad 640 prac naukowych (w klinikach poznańskiej i warszawskiej). Pod jego okiem kształcili się przyszli kierownicy wielu innych klinik, szpitali, oddziałów.

Działalność naukowa i organizacyjna profesora Ireneusza Roszkowskiego daleko wykraczała poza problemy związane z położnictwem i ginekologią. Był autorem 330 prac naukowych, w tym 50 publikowanych za granicą, był redaktorem szeregu podręczników.

„Położnictwo i Choroby Kobiece” PZWL 1954, pod redakcją H. Gromadzki, J. Beck, I. Roszkowski, Lorentowicz. Był to wówczas jedyny podręcznik z położnictwa i chorób kobiecych, wydany po wyzwoleniu, który odegrał podstawową rolę w nauczaniu studentów i lekarzy.
„Ostre choroby zakaźne” PZWL 1957 praca zbiorowa pod redakcją dr Wszelakiego. Był autorem rozdziału „Choroby zakaźne w ciąży i w połogu”.
„Terapia Współczesna”, PZWL 1961, pod redakcją dr Złotnickiego. Był autorem 5 rozdziałów.
„Położnictwo i Choroby Kobiece” PZWL 1967, był redaktorem pracy zbiorowej i autorem 6 rozdziałów.
„Problemy oziębłości płciowej” PZWL 1972, I. Roszkowski, K. Imieliński.
„Ginekologia i Położnictwo dla Średnich Szkół Medycznych” PZWL 1973.Był redaktorem tego podręcznika dla położnych, w którym po raz pierwszy w Polsce, podano nowoczesne dane dotyczące patologii ciąży w aspekcie stanu płodu i noworodka. Spełniał również rolę podręcznika dla studentów medycyny i w owym czasie był dla nich „białym krukiem”.
„Zdrowie Kobiety” PZWL 1973 – najważniejsza pozycja popularnonaukowa, w dorobku prof.I.Roszkowskiego, obejmuje najważniejsze wytyczne zachowania się kobiety w czasie całego życia, a przede wszystkim w okresie ciąży.

Jego prace naukowe obejmowały takie działy jak: etiologia wad wrodzonych, poród przedwczesny, choroby wątroby w ciąży, cholestaza ciężarnych, patofizjologia układu krzepnięcia w ciąży, cukrzyca ciężarnych, zakażenia w ciąży, zabiegowe postępowanie w porodach, organizacja systemu opieki medycznej nad ciężarną, rodzącą i noworodkiem, wdrożenie oryginalnych technik operacyjnych w ginekologii.

W dydaktyce, prof.Ireneusz Roszkowski wielką wagę przykładał do metod audiowizualnych. Opierając się na swoich doświadczeniach naukowych, dydaktycznych i klinicznych, wyprodukował kilkadziesiąt filmów, z których 17 prezentował na kongresach w kraju i za granicą. Rozpowszechnione były w całej Polsce w celach szkoleniowych. Za film „Niektóre przyczyny i mechanizmy uszkodzenia człowieka jeszcze przed urodzeniem” (1966), otrzymał nagrody na festiwalach filmów naukowych w Turynie i São Paulo.

W latach 1962-1982 pełnił funkcję Redaktora Naczelnego „Ginekologii Polskiej”.

Prof. Ireneusz Roszkowski był dwukrotnie specjalistą krajowym w zakresie położnictwa i ginekologii w latach 1952–1959 oraz 1967–70. Był specjalistą wojewódzkim w województwach: szczecińskim (1946–1947), olsztyńskim (1947–1949), gdańskim (1945–1951), poznańskim (1952–1955), pełnił funkcję specjalisty regionalnego (1975–1979). W latach 1973–1979 był dyrektorem Instytutu Ginekologii i Położnictwa w Warszawie.

Pełnił wiele funkcji z wyboru w uczelniach medycznych i w towarzystwach naukowych, był Dziekanem (1958-1960) i Prodziekanem (1960-1962) Akademii Medycznej w Warszawie, brał czynny udział w Radach Naukowych licznych instytucji, Ministerstwie Zdrowia, był wieloletnim członkiem Komisji Rządowej ds. Polityki Ludnościowej, wieloletnim przewodniczącym Zespołu Problemowego i Komisji Patofizjologii Płodu PAN, członkiem Komitetu Nauk Demograficznych, przewodniczącym Sekcji Demografii Medycznej PAN, przewodniczącym Komisji Problemowej Wad Wrodzonych i Uszkodzeń Płodu PAN od roku 1960 do 1973, członkiem Rady Naukowej Instytutu Matki i Dziecka od roku 1949, był rzeczoznawcą naukowym Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej dla Pracowników Nauki przy Prezesie Rady Ministrów. W latach 1974-1977 pełnił funkcję prezesa Polskiego Towarzystwa Ginekologii. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego, Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk od 1951 roku, członkiem i współzałożycielem Międzynarodowego Towarzystwa Ginekologicznego od 1954 roku. Był członkiem wielu towarzystw naukowych polskich i zagranicznych. Wielokrotnie odznaczany w Polsce i za granicą.

Ireneusz Roszkowski w 1991 otrzymał Złoty Medal Polskiej Akademii Medycyny, Medicus Magnus nr.3, za wybitne zasługi dla rozwoju i humanizacji medycyny.

Życie prywatne

Profesor Ireneusz Roszkowski ożenił się w 1949 z lekarzem medycyny Haliną Obrocką, wilnianką, córką prawnika (ur. 19 lutego 1922, zm. 2 września 1999). Miał czwórkę dzieci, jednego syna Piotra (profesora ginekologii i położnictwa) i trzy córki Elżbietę (architekta wnętrz, malarkę), Barbarę (architekta krajobrazu) i Katarzynę (doktora patomorfologii) oraz 10 wnuków.

Prof. Ireneusz Roszkowski był drugim właścicielem Parku Zamajdan-Olszyny pod Warszawą.

Profesor Ireneusz Roszkowski zmarł 21 kwietnia 1996 w Warszawie. Pochowany jest na Starych Powązkach w Warszawie (kwatera 3-1-20)^[1]. Wielki Polak, Medicus Magnus, Niewzruszony Obrońca Polskiej Rodziny i Nienarodzonych.

17 listopada 1999 w kościele Najświętszego Zbawiciela w Warszawie, została wmurowana i uroczyście poświęcona przez biskupa Piotra Jareckiego, tablica upamiętniająca postać profesora Ireneusza Roszkowskiego.

24 marca 2009, w 100. rocznicę urodzin profesora Ireneusza Roszkowskiego, w Klinice Położnictwa i Ginekologii Warszawskiego Uniwersytety Medycznego na ul.Karowej, zostało nadane Jego imię Sali Wykładowej oraz odsłonięte popiersie profesora Ireneusza Roszkowskiego i tablica pamiątkowa. Uroczystego poświęcenia Sali Wykładowej dokonał arcybiskup Diecezji Warszawsko-Praskiej ks.Henryk Hoser.^[2]

Odznaczenia

Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1959)
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1954, za zasługi w pracy naukowej i dydaktycznej w dziedzinie medycyny)^[3]
Złoty Krzyż Zasługi (22 lipca 1951, za wybitną działalność naukową w dziedzinie medycyny)^[4]
Medal Komisji Edukacji Narodowej (1985)
Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Lekarz PRL” (1983)
Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Nauczyciel PRL” (1984)
Odznaka honorowa „Za wzorową pracę w służbie zdrowia” (1952)
Złoty Medal Polskiej Akademii Medycyny „Medicus Magnus” nr. 3 (1991)
Nagroda I Stopnia Ministerstwa Zdrowia za Pracę Naukową (1967)
Nagroda Naukowa Miasta Poznania (1954)
Nagroda Rektora Akademii Medycznej (wielokrotnie)

Życie prywatne

Prof. Ireneusz Roszkowski był drugim właścicielem Parku Zamajdan-Olszyny pod Warszawą.

Przypisy

Cmentarz Stare Powązki: IRENEUSZ ROSZKOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2020-03-07].
Szpital Karowa - Historia szpitala, www.szpitalkarowa.pl [dostęp 2021-02-06].
M.P. z 1954 r. nr 103, poz. 1311.
M.P. z 1951 r. nr 75, poz. 1024.

Bibliografia

Zbigniew Słomko, W hołdzie nestorowi polskiego położnictwa i ginekologii prof. dr hab. Ireneuszowi Roszkowskiemu w dniu 80 rocznicy urodzin, Ginekologia Polska, 1989, 60.
Jadwiga Kuczyńska-Sicińska, Rozmowa z prof. Ireneuszem Roszkowskim, Ginekologia Polska 1989, 60.
Michał Troszyński, Zbigniew Słomko, Wspomnienie o Panu Profesorze Ireneuszu Roszkowskim, Ginekologia Polska 1997, 68.
Kto jest kim w Polsce 1984. Informator biograficzny, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1984.
Kto jest kim w medycynie .Informator biograficzny. Warszawa1987.
S.Metler, Zarys rozwoju Katedry i Kliniki Położnictwa i Chorób Kobiecych AM w Gdańsku w latach 1946-66.
Ginekologia Praktyczna, 1966, tom 37, nr 8, 821-822.
Tadeusz Pisarski, Marian Obara, P. Jasiński, Wczoraj, dziś i jutro Instytutu Ginekologii i Położnictwa AM im. K.Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 1987.
Tadeusz Pisarski, Marian Obara, Edmund Waszyński, Szkoły i twórcy współczesnej ginekologii polskiej, Polskie Towarzystwo Ginekologiczne, Poznań 1991.
Biuletyn wydany z okazji 40-lecia Warszawskiej Szkoły Położnych, Warszawa 1994.
Joanna Bień, Pożegnanie, Biuletyn „Pielęgniarka i Położna”, Warszawa 1996.
Zbigniew Słomko, Michał Troszyński, Wspomnienie o ś.p. profesorze dr hab. med. Ireneuszu Roszkowskim, Ginekologia Polska 1997, tom 68, nr 9.
Wspomnienie o prof. Ireneuszu Roszkowskim, Biuletyn „Powiązania”, Wydawca Rada Gminy Wiązowna, 1999, nr 165.
Edmund Waszyński, Historia położnictwa i ginekologii w Polsce, Volumed, Wrocław 2000.
A. Rybka, K. Stepan, Awanse oficerskie w WP 1935-1939, Kraków 2003.
Instytut Historii Nauki PAN Akademia Medyczna w Warszawie, Słownik Biograficzny Polskich Nauk Medycznych XX wieku, tom III, zeszyt 2. Profesorowie Warszawskiej Medycyny połowy XX wieku ( lata 1944-1950), Warszawa 2004-2005.
Michał Troszyński, Wspomnienie o profesorze Ireneuszu Roszkowskim, nestorze polskiego połoznictwa i ginekologii - w stulecie urodzin, Ginekologia Polska 2009, 80, 170-171
Teczka Akt Osobowych o sygnaturze 31/160, Archiwum Uniwersytetu Medycznego w Warszawie.
Joanna Bień - redakcja, Od szkoły Babienia po Uniwersytet. Dzieje kształcenia położnych w Warszawie 1802 - 2012, Borgis Wydawnictwo Medyczne, Warszawa 2014.
Archiwum Głównej Biblioteki Lekarskiej w Warszawie, ul. Jazdów 1a.
Archiwum Cmentarza Powązkowskiego w Warszawie
Archiwum rodzinne.