Uhowo II

Uhowo, Uhowa, uhoski.        

Uhowo jest największą miejscowością wiejską w gminie Łapy, zarówno pod względem zajmowanego obszaru, jak i liczby mieszkańców. Cała powierzchnia wynosi 2114 ha.

Uhowo to jedyna wieś w gminie Łapy leżąca po prawej, wschodniej stronie Narwi. Dolinę narwiańską pod Uhowem przecinają dwa mosty: kolejowy i drogowy. Uhowo znajduje się w centrum Narwiańskiego Parku Narodowego.

W miejscowości są: kościół, szkoła, biblioteka, dom kultury, dom pomocy społecznej, 4 sklepy spożywcze i bar.Kościół p.w. św. Wojciecha zbudowano w stylu neogotyckim w czasie I wojny światowej. Na cmentarzu jest kaplica z obrazem z XVIII w. Szkołę w Uhowie założono w r. 1921. Początkowo mieściła się w domach prywatnych, później została przeniesiona do specjalnie wybudowanego baraku. Szkoła Podstawowa w Uhowie im. Hugo Kołłątaja wybudowana była w latach sześćdziesiątych. W kronikach szkolnych brak zapisów dlaczego nadano szkole takie imię, a pani dyrektor, która nadawała imię, już nie żyje. Nauczyciele twierdzą, że ze względu na zasługi Hugo Kołątaja dla edukacji. Ja uważam, że mimo, iż wcześniej nie interesowano się na wsiach skąd pochodziły nazwy miejscowości, imię szkoły wybrano z powodu skojarzenia nazwy wsi z imieniem Hugo.

W Wiejskim Domu Kultury w Uhowie mieści się Galeria Narwiańska. Jest tam stała ekspozycja poświęcona przyrodzie i kulturze najbliższej okolicy. Największą atrakcją kulturalną jest impreza plenerowa odbywająca się co roku w czerwcu pod hasłem „Sobótka w Uhowie”. Przy Wiejskim Domu Kultury działa zespół śpiewaczy „Uhowianki”. Filia Biblioteczna w Uhowie jest filią Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy Łapy. Działa od 1963 roku. Księgozbiór liczy ok. 16000 woluminów. Sprawnie działa Ochotnicza Straż Pożarna.

Tereny obecnej okolicy Uhowa stanowił pas puszczy i borów oraz nadrzecznych łąk. Miejsca te nie były jednak bezludne; korzystali z nich bartnicy, rybacy, myśliwi oraz kosiarze z grodów nad Narwią. Powolne zagospodarowywanie terenu spowodowało trzebież lasów, głównie łęgowych, porastających dolinę rzeki. Początek osady najczęściej tworzyło siedlisko, czyli pozostałość po krótkotrwałym, często prowizorycznym pomieszczeniu bartnika, myśliwego czy rybaka. Do intensyfikacji osadnictwa na tym terenie przyczyniło się powstanie ośrodka administracyjnego księstwa ruskiego w ruskim grodzie Suraż, leżącym także nad Narwią, ok. osiem kilometrów na południe od Uhowa.

Prowadzone przez urzędników grodu Suraż osadnictwo na pobliskich terenach, prawdopodobnie przyczyniło się do zasiedlenia obecnych terenów Uhowa. Pierwszy znany w Uhowie kurhan pochodzi z przełomu XIII i XIV w. Jednak brak odpowiednich źródeł archeologicznych i pisanych nie pozwala na dokładniejsze określenie terminu powstania tej miejscowości.

Pierwsze wzmianki o Uhowie pochodzą z dokumentów uposażenia parafii w Surażu, wydanych przez Kazimierza IV z r. 1445. Huhowo składało się z 4 rodzin i 2 łanów. Od tego czasu należało do włości kościelnych. W roku 1501, Aleksander Jagiellończyk, potwierdził przywileje nadane przez swego ojca, dając na wieczne czasy kościołowi suraskiemu folwark zwany Uhowo.

W Uhowie osiedlano chłopów pańszczyźnianych; założono folwark z młynem i karczmą. Prepozytom suraskim Uhowo służyło jako wieś letniskowa. Rozwój osady został zahamowany przez wojny szwedzkie.    W roku 1656 Uhowo było miejscem bitwy ze Szwedami. Na cmentarzu znajdują się „szwedzkie mogiły”.     

W wieku XV wieś należała do kościoła w Surażu. W XVI w. w Uhowie  prawdopodobnie była tutaj kaplica prywatna. Z powodu dużej odległości od Suraża, wylewających wód Narwi i dla wygody mieszkańców, w r. 1753 wzniesiono kościół.  W roku 1753 zbudowano drewniany kościół przynależny do parafii Suraż. Od r. 1773 podniesiono jego status do kościoła filialnego. Dopiero w roku 1786 powstała w Uhowie samodzielna parafia. Do kościoła w Uhowie, w latach 1753-1807, należeli wierni z Łap ale przychodzili  też  ludzie  z  Bokin  (chociaż  ich  parafią  było  Waniewo). Od r. 1807 Uhowo zostało po stronie rosyjskiej, a pozostałe miejscowości, leżące po lewej stronie Narwi, znalazły się poza granicami carskiej Rosji. Nowy, jednonawowy neogotycki kościół zbudowano w Uhowie w latach 1914-1919. W tym czasie trwało ożywienie ruchu budowlanego świątyń, nasilone po ukazie tolerancyjnym w 1905 r. Posiada on jedną wieżę wkomponowaną w fasadę i uproszczoną bryłę z cegły. Kościół parafialny w Uhowie p.w. św. Wojciecha, jako jedyny w gminie Łapy należy do archidiecezji białostockiej.

W r. 1804 władze Suraża postanowiły sprzedać budynek kuźni, usytuowany obok magistratu. Procedura sprzedaży była prosta. Magistrat ogłaszał fakt przetargu z ambon kościołów wyznaniowych w najbliższej okolicy. Każdy duchowny zobowiązany był do przedstawienia wiernym zarządzeń władz administracyjnych. Taką informację wygłosił też ksiądz Łazarczyk w kościele w Uhowie.Po zaborach Uhowo, tak jak większa część Podlasia, dostało się we władanie Prus. Gdy utworzono Księstwo Warszawskie z granicą biegnącą wzdłuż Narwi, Uhowo, jako jedyna prawobrzeżna osada z obecnych miejscowości gminy Łapy, zostało przyłączone do Rosji i weszło w skład obwodu białostockiego. W r. 1842 włączono je do guberni grodzieńskiej. Wszystkie nadnarwiańskie miejscowości brały czynny udział w powstaniu styczniowym. W lipcu 1863 r. nieznany oddział powstańczy założył na moście kolejowym w Uhowie beczkę wypełnioną prochem. Jednakże wykrył ją i unieszkodliwił patrol kozacki.Według spisu powszechnego z r. 1921, Uhowo było podzielone na dwie wsie: Uhowo I i Uhowo II. W Uhowie I mieszkało 501 osób narodowości polskiej. Mieli oni 75 budynków mieszkalnych. W Uhowie II było 313 osób, w tym 3 prawosławne narodowości białoruskiej. Zajmowali oni 53 budynki. W sumie w Uhowie mieszkało 814 osób. Wieś należała do gminy Juchnowiec w powiecie białostockim.          

Uhowo zamieszkiwali chłopi – poddani proboszcza suraskiego.        

Pierwszy most drogowy został zburzony w czasie II wojny światowej. Ponad dziesięć lat ludzie chodzili pieszo do Łap przez most kolejowy.   

Wspomnienia Jana Szymanowskiego opisują budowę drugiego mostu drogowego przez Narew w Uhowie w roku 1956. Autor pisze, że już wtedy wody Narwi nie przybierały zbyt wysoko, a spływ lodów odbywał się bardzo spokojnie. Jednak Narew w okolicach Uhowa jest zarośnięta sitowiem, a dno ma bagniste, pełne mielizn i wysepek. Powodowało to znaczne utrudnienie prac budowlanych. Wykorzystywano promy, amfibie i ciężkie transportery gąsienicowe. Jezdnia mostu była położona trzy metry nad poziomem lustra wody. Gotowy most wraz z dojazdami, przy wykonywaniu których, Wojskom Drogowym pomagała miejscowa ludność, przekazano do eksploatacji w lipcu 1956 roku. Był to most drewniany.

Most, który jest obecnie, wybudowano w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. W listopadzie 1990 r., w dno Narwi wbito pierwsze żelbetonowe pale o długości 8 m. Na nich spoczywa ciężar mostu, który ukończono w roku 1995.Nazwa wsi ulegała różnym wpływom językowym i różnie była zapisywana w dokumentach, np. Huhowo, Hugowo, Ugowo, Uhow, Uhów i Uhowo. Obecna nazwa Uhowo pojawiła się już w r. 1602.  

Uhowo to nazwa dzierżawcza w liczbie pojedynczej, pochodząca od nazwy osobowej (H)ugo.Marian Olechnowicz uważa, że nazwa Uhowo może być nazwą topograficzną pochodzącą od wyrazu ruskiego uhoł, co znaczyło ‘kąt’.Nazwa mogła pochodzić także od innego słowa z jęz. rosyjskiego; ług znaczącego ‘łąka’. Hugowo w jęz. rosyjskim brzmiałoby Ługowo.Od XV wieku, a może i wcześniej, wieś należała do włości kościelnych. Uważam, że bardziej prawdopodobne jest powstanie nazwy związanej z świętym imieniem.Nazwa mogła pochodzić od imienia Hugo (św. Hugo żył we Francji w XII w.) lub Hugon (żył na przełomie XI/XII w. w opactwie benedyktyńskim w Clunie). Jest to imię starogermańskie i znaczy ‘rozum, talent’. W Polsce bardzo rzadko spotykane.