Daniłowo Duże

Daniłowo Duże, Daniłowa Dużego, daniłowski.

Daniłowo, wieś położona 6 km na południe od Łap, wzdłuż drogi powiatowej prowadzącej z Łap do Pietkowa. Jest to najbardziej wysunięty na południe obszar gminy Łapy. Zajmuje powierzchnię 458 ha.

W Daniłowie jest kaplica katolicka p.w. o. Maksymiliana Kolbe zbudowana w latach osiemdziesiątych XX wieku. Szkoła Podstawowa w Daniłowie znajduje się w budynku z r. 1962, pobudowanego przy granicy z wsią Daniłowo Małe. Wcześniej dzieci uczyły się w budynkach prywatnych. W szkole uczy się ponad 50 dzieci. W budynku Szkoły Podstawowej w Daniłowie mieści się Filia Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy Łapy. Zbiory, ok. 10000 książek, służą dzieciom, młodzieży i dorosłym.  Daniłowo i jej właścicieli wspomina dokument wydany przez Księcia Mazowieckiego Bolesława IV z 1443 roku, w którym książę „przywrócił Stanisławowi Lachowi, jego żonie Dorocie córce Piotra z Suraża oraz jej stryjowi Pawłowi z Suraża wieś Daniłowo, należącą do przodków, którą to wieś odebrali im gwałtem dzierżawcy grodu brańskiego”.

Jedyną wzmianką o Daniłowie w księgach sądowych Wizny jest zapis z roku 1464. Przed sądem grodzkim stanęli wówczas Stefan i Jakub, synowie Marcina Łappy, Marcin Łappa oraz Wojciech Łappa z Daniłowa. Dokument ten podaje, że wieś Daniłowo była dziedzicznymi dobrami Łapów. Prawdopodobnie przodkowie Łapów, którzy założyli osadę o nazwie Łapy, wcześniej posiadali Daniłowo. Wśród osad położonych na lewym brzegu Narwi, zobowiązanych do płacenia dziesięciny kościołowi suraskiemu, dokument z 1501 roku wymienia m.in. wsie Daniłowskich i Gąsowskich.

W sierpniu 1501 r. w Grodnie, Wielki Książę Litewski Aleksander, potwierdził mieszczanom suraskim posiadane przez nich przywileje na prawo magdeburskie. Uwzględniając prośbę burmistrza i rajców Suraża, przedstawioną w imieniu całej gminy miejskiej (w jej skład wchodziło m.in. Daniłowo), przyznał miastu dodatkowe korzyści ekonomiczne. Ponieważ mieszczanie narzekali na niedostatek ziemi uprawnej, władca litewski polecił Mikołajowi Radziwiłłowi, staroście bielskiemu, aby przekazał im okoliczne grunty opuszczone przez ludzi hospodarskich. Surażanie i mieszkańcy wsi miejskich otrzymali także prawo połowu ryb w Narwi, a w czasie suszy mogli używać własnych żaren do mielenia zboża (bogate zbiory znajdują się obecnie w Muzeum w Surażu, prowadzonym przez Wiktora Litwińczuka). Mieszkańcy miasta i pobliskich wsi zwolnieni zostali od opłat targowych.  W 1501 roku Król Polski i Wielki Książę Litewski Aleksander Jagiellończyk, na prośbę mieszczan suraskich, ustalił i uregulował granice miasta. Jeśli czyjeś ziemie zostały zabrane jako należące do Suraża, otrzymywał w zamian taki sam areał na innym terenie. Akt z tego roku określa granice Suraża: na południu miasto graniczyło z dobrami pietkowskimi, na zachodzie z Śmierdzigrochami (obecnie Grochy), a dalej granica biegła wzdłuż rzeczki Gąsówki aż do Narwi. Daniłowo należało do Suraża i było jego przedmieściem.

Dokument króla Aleksandra dla kościoła w Surażu z r. 1501 zobowiązywał do płacenia dziesięciny dla plebana łacińskiego (był nim Stanisław Veneti, pisarz w kancelarii wielkoksiążęcej) mieszczan Ruthenów i Lechitów, a także wsie, m.in. Daniłowskich i Gąsowskich. W r. 1562 w skład areału Suraża (ok. 170 włók) wchodziły także grunty w Daniłowie: „włóki w siole Daniłowo mieskim – 31 (w trzech polach). W inwentarzu z r. 1558 znajdujemy zapis „Daniłowo osobliwie mieszkające włók 18 ½”. Jest także odnotowana wieś Dryżdżele (obecnie Daniłowo Małe), która w spisie z r. 1562 była włączona do sioła Daniłowo.

„Końce skrajnego pola miejskiego sioła Daniłowo sięgały na zachodzie końcem do starej granicy ziemian Grochowskich i ich gruntów starodawnych i w odmianie danych”. Odmienny przebieg rozgraniczenia prawdopodobnie dotyczył tylko części granicy znajdującej się w południowo-zachodniej części Daniłowa. Świadczą o tym także słowa: „Zaścianek, który wspólnie uprawiali przedmieszczanie z Daniłowa, a który położony był w miejscu, gdzie zbiegały się: ściana główna włók daniłowskich, stara granica od gruntów ziemian Grochów i Gąsowskich, końcem do odmiany tychże Grochów, a drugim klinem zeszło ku starej granicy rzeczki Gąsówce”. Suraż dysponował także gruntami będącymi wspólną własnością całego miasta, przeznaczonymi do ogólnego użytkowania. W sumie było to ok. 31 włók. Ciekawy jest następujący zapis: „...lasu chrustu olszowego z dwóch stron przy ścienie włók Zaleskich, z trzeciej strony przy włókach sioła Daniłowa, a czwartej strony przy błocie Piszczewie, wyżej napisanym włok 9”. Do dnia dzisiejszego, wzdłuż Daniłowa, od strony wschodniej, czyli Suraża, rośnie kilkunastometrowy pas olszyn.   Dokument  tzw. pomiary włócznej Dziewiałtowskiego zawiera również opisy należącego do Suraża sioła Daniłowo.

Ziemie daniłowskie graniczyły z posiadłościami ziemian: Pientkowskiego, Grochowskiego i Gąsowskiego. Jednym swym końcem dochodziły do rzeczki Węglówki. Warto przytoczyć nazwiska XVI-wiecznych mieszkańców Daniłowa. Byli to: Maciej Burzycz, Michał Łapa (miejscowy mierniczy), Jan Sokołek,   Andrzej Zdrod, Szymon Kraszewski, Jakub Łuba, Bartłomiej Krajewski, Marcin Kościuk, Marcin Krakówka, Stanisław Sieczowicz, Wojciech Grada, Szczęsny Gąsowski, Stanisław Kampczyc, Wojciech Piergowicz z braćmi, Wojciech Michałowicz, Szczęsny Lubicz, wdowa Łapińska, Grzegorz Opalenta, pani Matysowa, Tomkiewicz Zimny, Jakub Maciejowicz, Jan Chudy, Maciej Srokowicz, Jakub Górski, Stanisław Mojszczesowicz. „Ile w tym jest nazwisk, a ile przydomków, może rozszyfrować tylko fachowiec”.Autorzy artykułów analizujący imiona osób posiadających ziemię po prawej i lewej stronie Narwi w wsiach miejskich Suraża, doszli do wniosku, że na lewym brzegu rzeki, zasiedlanym przez ludność mazowiecką, znalazło się tylko jedno imię ruskie – Wasko Michałowicz.

Wynika z tego, że w Daniłowie było wyłącznie osadnictwo mazowieckie.Daniłowo zamieszkiwali chłopi – poddani królewscy ze starostwa i wójtostwa suraskiego.Wieś „miejska” jaką było Daniłowo, prawdopodobnie, tak jak i inne wsie tego typu, osadzona była w XIII w. ludnością kmiecą. Wskazują na to: określenie „wieś miejska”, nazwa dzierżawcza Daniłowo i dawniej, przed rozdrobnieniem, jednakowe działki gospodarstw rolnych. Kmiecie byli podstawową warstwą społeczności wiejskiej w XIII – XIX wieku Użytkowali gospodarstwa uważane w danym okresie za pełnorolne. W okresie wprowadzania prawa niemieckiego byli osadzani zazwyczaj na gospodarstwach jednołanowych, ale często otrzymywali nadziały dwułanowe lub półłanowe (tzw. półrolnicy). Na ogół uczestniczyli w samorządzie wiejskim.

W XII i XIV w. ich głównym obciążeniem na rzecz pana były czynsze, daniny w naturze (głównie zboże) i dziesięcina. W następnych wiekach obciążano ich coraz bardziej, zamieniając czynsz na pańszczyznę. Często zmuszało to bogatszych kmieci do utrzymywania własnej czeladzi. Do uprawy swoich i pańskich gruntów mieli zazwyczaj 2 konie lub 4 woły (tzw. sprzężaj). Hodowali bydło, świnie i drób, a przy ich gospodarstwach często znajdowały się ogrody warzywne. Wraz ze wzrostem pańszczyzny i zmniejszaniem się gospodarstw kmiecych, malał odsetek tej klasy społecznej w strukturze ludności wiejskiej. Część z nich spadła do pozycji zagrodników lub nawet chałupników. Rozwarstwienie majątkowe pogłębiły też reformy uwłaszczeniowe, które faworyzowały kmieci bogatszych. W XIX w. pojęcie kmiecia jako odrębnej kategorii chłopskiej zanikło całkowicie.   W roku 1558 dokonano pomiary włócznej Suraża. Była to akcja gospodarcza, mająca na celu regulację stosunków własnościowych, określenie jednolitego systemu opłat i świadczeń oraz wprowadzenie bardziej rentownych sposobów gospodarowania.

Grunty, do których Surażanie mieli prawo, dzielono na różne kategorie. Jedną z nich była ziemia orna mierzona we włókach. Wszyscy mieszkańcy mieli grunty orne. W skład uposażenia Suraża wchodziły grunty znajdujące się poza jego obrębem. W siole mieskim Daniłowie było 31 włók oraz 1/6/12 naddatku. Naddatek to dodatkowo przyznane grunty, nie podlegające opodatkowaniu, a dodawane wówczas, gdy część ziemi nie nadawała się do użytkowania ze względu na złą jakość lub niedogodne warunki.Rejestr pomiarowy Suraża wymienia 36 rzemieślników. Jedenastu z nich mieszkało poza obrębem miasta i byli rozrzuceni w okolicznych „siołach mieskich”. Jednak żadna z osób trudniących się rzemiosłem nie miała ziemi w Daniłowie.         

Rejestr pomiarowy  z r. 1562 opisywał m.in. „Drugie pole średnie za Kamiennym Mostem, za rzeką i uroczyszczem Lizą. Poczyna się końcami od boku pierwszego pola, w błocie, a drugiemi końcami w koniec rezow pola trzeciego niżej napisanego, bokiem jednym od morgów mieskich i błota wypustu mieskiego nad rzeką Lizą leżącego, a drugim bokiem od granice włók sioła mieskiego Daniłowa”.         

Marian Olechnowicz pisze, że Daniłowo było wsią służebną wobec Suraża.

Dokument z 1603 roku dotyczący podziału nieruchomości po Mikołaju Łapie z Łap Bursiąt, wymienia „Dom Karczemny w Daniłowie”. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej, Suraż wraz z okolicznymi wsiami, wszedł w skład państwa pruskiego, jednak nadal pozostał miastem królewskim. Zmieniła się zależność ustrojowa magistratu suraskiego i zmieniono zakres czynności oraz kompetencje dotychczasowych urzędników magistrackich. Wójt sądowy przestał pełnić funkcje jurydyczne, a zaczął być odpowiedzialny za sprawy administracyjne obszarów wiejskich miasta, tj. wsie Daniłowo i Kowale.    

Władze pruskie, przejmując pieczę nad  miastem Suraż po rozbiorach Polski, przystąpiły do zbadania zobowiązań finansowych ciążących na mieście. Określiły, że podstawowym źródłem dochodów miejskich była dzierżawa miejskiego prawa do propinacji oraz dzierżawa łąk i gruntów miejskich. Pierwsze umowy dzierżawne podpisano w r. 1798. Propinację wsi Danielewo uzyskał von Helmicht z Uhowa. Dzierżawa łąk i gruntów wsi Danielewo przypadła w udziale Wawrzyńcowi Rakowskiemu, pisarzowi miasta Suraża oraz Janosowi Karłowiczowi, byłemu burmistrzowi Suraża. W 1800 r. dzierżawcy zostali wymienieni. Propinacja wsi Danielewo  dostała się w ręce hrabiego Starzeńskiego. Dzierżawcą łąk i gruntów w Danielewie został Antoni Sobolewski, właściciel Gąsówki Starej. Stan taki trwał do 1802 roku. Wtedy to miasto ogłosiło kolejną ofertę dzierżawy.

Dwuletnia dzierżawa propinacji Danielewa przypadła Mendelowi Leybowiczowi z Danielewa. Dzierżawę łąk i gruntów kontynuował Antoni Sobolewski. W roku 1804 warunki dzierżawy uległy radykalnej zmianie. Mieszkańcy Danielewa przejęli dzierżawę propinacji jak i gruntów swej wsi. Magistrat suraski podwyższył wówczas podstawową stopę podatkową od dochodów pośrednich, spoczywającą na podatnikach miasta. Starając się o podwyższenie dochodów, władze miasta wykupiły z rąk prywatnych części lasu suraskiego. Stał się on własnością magistratu od 1803 roku, kiedy miasto uregulowało spłaty m.in. z Matheusem Redniakiem z Danilewa.Po roku 1807 Narew na odcinku od Suraża do Tykocina wyznaczała granicę państwową między Księstwem Warszawskim a Cesarstwem Rosyjskim, po roku 1815 była to granica administracyjno-państwowa między Królestwem Polskim a Cesarstwem, a po r. 1866 oddzielała gubernię łomżyńską od grodzieńskiej. Daniłowo znajdowało się kolejno na terenie Księstwa Warszawskiego, później Królestwa Polskiego, a po r. 1866 w guberni łomżyńskiej.Daniłowo – wieś nad rzeką Narew, powiat mazowiecki, gmina i parafia Poświętne. Ma wiatrak. W 1827 r. było tu 25 domów i 155 mieszkańców.W czasie istnienia Królestwa Polskiego wieś nazywała się Danielewo [prawdopodobnie nazwa została spolszczona]. We wsi był młyn. Danielewo należało do gminy i parafii Poświętne, powiatu mazowieckiego, guberni łomżyńskiej i sądu okręgowego w Sokołach. Poczta, telegraf i najbliższa stacja kolejowa znajdowały się w Łapach.Z spisu powszechnego  przeprowadzonego w r. 1921 wynika, że we wsi Daniłowo, w 46 budynkach, mieszkało 305 osób. Prawdopodobnie jest to liczba dotycząca razem Daniłowa Dużego i Daniłowa Małego. Świadczy o tym brak zapisów wśród danych z owego spisu na temat Daniłowa Małego oraz zbyt dużo gospodarstw i ludności w porównaniu z innymi danymi. Wszyscy byli katolikami narodowości polskiej. Wieś należała do gminy Poświętne, powiatu Wysokie Mazowieckie.Dawniej, wśród mieszkańców okolicznych wsi krążyło powiedzenie „Gdyby nie ryby i jałowce, zginęliby Daniłowce”. Natomiast panny, modląc się, w litanii prosiły „Od Daniłowa i Uhowa, zachowaj nas Panie”. Szczególnie to drugie znajduje potwierdzenie, gdyż jeszcze w XX w. większość małżeństw zawieranych było między młodzieżą z tej samej wsi.       

DANIEL – imię pochodzące z języka hebrajskiego Danijjel; znaczyło „sędzią, obrońcą moim jest Bóg”. W Starym Testamencie prorok Daniel został uprowadzony do niewoli babilońskiej. W innych językach brzmi bardzo podobnie: łac. Daniel, wł. Daniele, węg. Daniel, ukr. Daniłko, serb. Daniło. Być może nazwa Daniłowo jest nazwą pamiątkową, nadaną na cześć króla Daniela i pochodzi z XIII wieku. W Drohiczynie, położonym nad Bugiem w ziemi Chełmskiej, Opizo, legat papieski, koronował w roku 1246 Daniela, księcia kijowskiego i halickiego, na króla Rusi. Wiemy, że gród w Surażu powstał w okresie XI-XIII w. i był to gród ruski. Obszar wsi Daniłowo też zapewne należał do Rusi.Na wschodnich terenach jest kilka wsi o nazwie Daniłowo. Jest to nazwa dzierżawcza pochodząca od białoruskiej nazwy osobowej Daniło, z sufiksem –owo. Człon odróżniający Duże jest nazwą topograficzną utworzoną od przymiotnika duży w celu odróżnienia od sąsiedniej, dużo mniejszej wsi Daniłowo Małe. 

Podlasie (część wsi Daniłowo Duże)  

Część wsi najbardziej wysunięta na południe, zwana Podlasie znajduje się rzeczywiście pod lasem.Podlasie to nazwa topograficzna, określająca położenie tej części wsi ‘pod lasem’.