Wrzesień 1939 w Łapach

środa, 02 wrzesień 2020

Mówiąc o polskim wrześniu nie sposób nie dokonać podsumowania, że oto nasza historia dwudziestolecia międzywojennego dobiegła końca…. Pierwszy  września 1939r. postawił kropkę nad  i ; rozwój naszej cywilizacji został brutalnie przerwany, zakłócony został tak konsekwentnie tworzony ład – nasze budowanie Polski po odzyskaniu niepodległości w 1918r.  

 Przeczucie, a potem już całkiem racjonalnie przewidywana groźba wybuchu wojny, spowodowały potrzebę czynienia przygotowań. Bardzo aktywnie szykowały się do wojny  służby medyczno-sanitarne naszego miasta, harcerze, pracownicy służb mundurowych,  a nawet kobiety i dzieci za szkół.

 Dnia 9 października 1938 w Łapach miała miejsce Łapach wielka uroczystość - w obecności, wojska, kolei, władz miejskich oraz przy licznym udziale mieszkańców Łap dowódca stacjonującego w Białymstoku 42 Pułku Piechoty ppłk. Wacław Malinowski przyjął dar pracowników warsztatów, jakim były  2 ciężkie karabiny  maszynowe. Na ten cel również dzieci ze szkoły powszechnej zrezygnowały z codziennego kubka ciepłego mleka, jaki otrzymywały w szkole. Warsztaty kolejowe zostały pomalowane na barwy ochronne. Przy dworcu, gdzie mieściła się przychodnia kolejowa, harcerze zorganizowali punkt pomocy sanitarnej. Były to piękne przykłady patriotyzmu i ofiarności. W czasie wojny obronnej 1939r. 42 PP brał udział w działaniach Samodzielnej Grupy Operacyjnej Narew, która zasłynęła m.in. z bohaterskiej obrony Wizny.

Kolej, która dała początek istnieniu naszego miasta, była też nie po raz pierwszy przyczyną naszych dramatów  – tu był most umożliwiający  poruszanie się w kierunku Białegostoku, tu była ważna trakcja komunikacyjna na linii wschód- zachód.

We wrześniu 1939 r. uporczywe bombardowania przez Niemców kolei, niszczenie torów, dworca PKP w Łapach i obiektów  mieszkalnych-  było oczywiste.

Miejscem, z którym wiążą się tamte wydarzenia  są dwa sąsiadujące ze sobą  groby na cmentarzu w Łapach – są to groby pierwszych wrześniowych ofiar niemieckich bombardowań w Łapach .

Pierwszy  to mogiła, w której znaleźli się niewinni cywile, którzy 2 września zginęli  pod gruzami budynku przy dzisiejszej ulicy Sikorskiego : młodziutkie dziewczyny Irena i Sabina Wituła 18 i 14 lat, Adela Chamerska, 20 lat oraz rodzina Napłoszkoów.

Obok niego znajduje się grób żołnierzy z wojskowego składu pociągu którzy zginęli 5 września wraz z pracownikami kolei.

Te groby są  dowodem bezwzględności i okrucieństwa wojny, są dowodem, że jej mordercze macki dosięgają nie tylko tych , którzy  są w nią zaangażowani  z obowiązku jako żołnierze,   ale i tych całkowicie do niej nieprzygotowanych.   

Historycy września z zaskoczeniem informują o niewielkich  zniszczeniach  łapskich  warsztatów kolejowych, ale to jasne- one jako ważny zakład produkcyjny mogły się jeszcze przydać zwycięskim okupantom.  

Wojna była nieunikniona i całe państwo musiało się do nie przygotować.

Już od 1937 r. zauważono potrzebę tworzenia skutecznego sytemu obrony przeciwlotniczej określanego wówczas jako system dozorowania przeciwlotniczego. Wiele znanych nam faktów ze wspomnień mieszkańców Łap potwierdza się dzięki bardzo precyzyjnym i szczegółowym opisom sytuacji zawartych w meldunkach z pierwszych dni września 1938 r.

 ROCZNIK ARCHIWALNO-HISTORYCZNY : CAW 248

 Z dnia 1 IX

 Biorąc pod uwagę ilość działających samolotów nieprzyjaciela (około 300) straty w pierwszym dniu wojny są na ogół nieznaczne (największe na lotniskach w Lidzie – 12 samolotów, w Małaszewiczach – 8 samolotów i bazie Krosno).

Odnosi się wrażenie, że działanie miało na celu zniszczenie lotnictwa i ewentualne wywołanie ogólnej depresji. Gazów dotychczas nie stwierdzono. Zachowanie się ludności w stosunku do nalotów stoi na wysokości zadania.

W bardzo licznych wypadkach lotnicy nieprzyjaciela pozrzucali bomby w ucieczce przed naszym lotnictwem lub ogniem artylerii plot. W drugim dniu nieprzyjaciel osiągnął poważniejsze wyniki

Poważnie zniszczona została łączność. W obecnej chwili blisko 50% połączeń sieci dozorowania nie działa (jest w naprawie)

2IX

Tłuszcz zbombardowany pociskami burzącymi i  palącymi. Ofiary w  ludziach. Dworzec kolejowy całkowicie rozbity. Bliższych szczegółów brak. 1 samolot niemiecki zestrzelony.

4 IX

Godz. 01.13 – stacja Tłuszcz całkowicie  – zniszczona

6IX

Łapy godz. 17.10 – nalot. Pociąg Czerwonego Krzyża obrzucony bombami (cztery) i ostrzelany przez ckm. Rannych 2 kolejarzy.

9IX

W uzupełnieniu meldunku z dn. 7 lX r.b. o bombardowaniu stacji Łapy w godz. 11–12 melduje się, że został uszkodzony tor kolejowy i wszystkie budynki z wyjątkiem warsztatów i wieży ciśnień. Bombardowano transport wojskowy – zabitych 9 żołnierzy, dużo rannych; osób cywilnych zabitych 14,  43 rannych. Uszkodzono wszystkie przewody telefoniczne.

9.IX 

 Białystok – nad mostem cały dzień krążyły nieprzyjacielskie samoloty, bombardowań nie było. Wysokie Mazowieckie, Sokoły, Szepietów – ewakuacja. Ludność cywilna ustąpiła, trwa poczta, OPL i policja. Ostrzeliwano z ckm, wzniecano pożary.

Godz. 18.00 – nalot na Wysokie Mazowieckie, Czyżew, Szepietów; były po trzy wybuchy, w Szepietowie uszkodzony zapasowy tor kolejowy. Łapy – palą się. Most kolejowy jeszcze cały.

Wojna w Łapach toczyła się ze słabym dla nas powodzeniem z przyczyn oczywistych- główną była przewaga i bezwzględność nieprzyjaciela.

Jeden z ważniejszych punków oporu na terenie Łap  znajdował się przy nie istniejącej już łaźni  – było tam stanowisko działek przeciwlotniczych i karabinów maszynowych. Walki nie trwały długo-    14 września miasto zajęli Niemy, a 10 dni później weszli Sowieci  z Dzierżyńskiej Grupy Konno-Zmechanizowanej - 11 Armia Frontu Białoruskiego.

W budynku domu Kellera szybko zainstalowała się jednostka NKWD. Rosjanie utworzyli też   areszt , który znajdował się  za przedwojennym magistratem.

W ciągu całego okresu okupacji sowieckiej 1939-1941 trwały represje wobec Polaków- aresztowania, wywózki nie ominęły wielu rodzin. Nawet w czerwcu 1941r. nie oszczędzono więźniów przebywających w łapskim areszcie. Rosjanie uciekając przed wchodzącymi Niemcami – rozstrzelali ich.

Mamy OBOWIĄZEK pamiętać o wojennej tragedii mieszkańców Łap. To część naszej historii i tożsamości.    

                                                                                                                 Zarząd Łapskiego Towarzystwa Regionalnego.